مدیتیشن چیست یا درست‌تر بگوییم مدیتیشن چی نیست؟

علی‌رغم شهرت فراگیر مدیتیشن، افراد زیادی هستند که نمی‌دانند واقعا مدیتیشن چیست. برخی مدیتیشن را تمرکز بر موضوعی خاص تلقی می‌کنند و برخی دیگر مدیتیشن را تصورکردن چیزی که آرامش‌بخش یا لذت‌بخش باشد می‌دانند.

تمام این تعاریف در این مسئله مشترکند که، در مدیتیشن، فرد جریان فعالیت فکر خود را به مرور آرام می‌کند و حتی قادر است این جریان را کاملاً متوقف کند. این تمرکز کردن‌ها و تصور کردن‌ها درواقع مدیتیشن نیستند، بلکه صرفاً جایگزینی برای آن محسوب می‌شوند؛ چراکه متوقف‌کردن کامل جریان فکر کاری بسیار مشکل است.

در واقع، مدیتیشن حالت آگاهی کامل بدون تفکر است. مدیتیشن پرداختن به فعالیتی به‌خصوص نیست؛ بلکه، صرفاً قرارگرفتن در وضعیت «آگاهی کامل» است.

ممکن است هر فرد در هر موقعیتی بتواند در وضعیت مدیتیشن قرار گیرد و این مسئله خیلی به فعالیت‌های روزمرۀ انسان بستگی ندارد. ممکن است فردی در کشاکش فعالیت‌های روزانۀ خود در موقعیت مدیتیشن قرار داشته باشد؛ در حالی که فردی دیگر، در وضعیت بدنی «لوتوس»، بر نوک قلۀ کوهی بلند نتواند به این موقعیت دست یابد.

هنگامی که نظری بر تبیین‌های گوناگونی که راجع به مدیتیشن وجود دارد بیندازیم، مسئلۀ دیگری توجه‌مان را جلب می‌کند. معمولاً، مدیتیشن را در قالب موقعیتی که فرد در سکوت می‌نشیند و تأمل و اندیشه می‌کند تعریف می‌کنند. اما، پاسخ این سوال که واقعا مدیتیشن چیست به مراتب از این تعریف فراتر می‌رود.

مدیتیشن حقیقی وضعیتی است که در آن ذهن به آرامش و سکون مطلق می‌رسد، درحالی‌که آگاهی کامل و فراگیر خود را حفظ کرده است. این مرحله از اولین گام‌هایی است که برای رسیدن به مراتب بالاتر آگاهی برداشته می‌شود و نتیجۀ آن دگرگونی درونی فرد است. انجام این تمرین‌ها توانایی‌های بالقوۀ بشری ما را به فعل می‌رساند. البته، مسئلۀ اصلی چگونگی، دستیابی به این موقعیت است.

مواردی که نباید مدیتیشن تلقی شوند!

تمرکز

تمرکز عبارت است از تلاش مداوم، برای حفظ توجه بر موضوعی خاص، در دورۀ زمانی طولانی.

فقدان نظارت

صداها، اصوات، رنگ‌ها و جنبش‌های ناخودآگاه بدن ربطی به مدیتیشن و تمرکز روانی ندارند. این موارد عوارض فقدان آگاهی و  نداشتن نظارت بر بخش‌های مختلف بدن است.

نرمش‌ها و فعالیت‌های ورزشی

تمریناتی مانند قراردادن بدن در وضعیت‌های گوناگون و تنفس با مدیتیشن متفاوت است. این تمرین‌ها ممکن است، درصورتی‌که با راهنمایی مربی یا استاد انجام شوند، فرد را در رسیدن به وضعیت تعادل یاری کنند. تمرین‌های مذکور بدون هدفی معنوی و روحانی فقط به عدم تعادل بیشتر فرد می‌انجامد.

تلاش ذهنی-روانی

هشیاری بدون تفکر در جریان افزایش انزژی کندالینی کسب می‌شود. به منظور رهایی از سدهایی که مانع صعود روحانی فرد می‌شوند، فرد باید از درون‌نگری سود جوید؛ ولی تلاش ذهنی هرگز به کار فرد نخواهد آمد. (منظور از تلاش ذهنی این است که فرد مکرراً با خود تکرار کند: «من باید جریان فکرم را متوقف کنم.»)

چرا مدیتیشن؟

مدیتیشن، طبق نظر برخی محققان، مؤثرترین روش برای کاهش اضطراب است. البته فنون کاهش اضطراب به مدت هفتاد سال در مغرب زمین  مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، داده‌ها حاکی از آن است که این فنون همواره مؤثر نیستند.

مدیتیشن اولین بار در مشرق زمین شکوفا شد و پیشینه‌ای به‌ مدت بیش از هزار سال دارد. فنون مدیتیشن شرقی، در طول زندگی بیش از صدها نسل، شکوفا شدند و اصلاح گشتند. این شکوفایی و اصلاح با تمرکز خاص بر پایه‌گذاری روشی انجام شد که در آن، فرد تازه‌کار، مکرراً بتواند وضعیتی از آرامش مطلق و سکون روانی را تجربه کند. امروزه این روش‌ها به‌آسانی در مغرب زمین برای مربیان و افراد تازه‌کار به کار گرفته می‌شود.

به عنوان مثال، نتیجۀ تحقیقی در آمریکا حاکی از آن است که افرادی که دوره‌هایی کوتاه‌مدت مثل مدیتیشن را گذرانده‌اند، در دورۀ شش‌ماهۀ بعدی، به مراتب کمتر به مشاور مراجعه کرده‌اند. این نتیجه، همچنین، حاکی از آن بود که هر بیمار حدود ۳۰۰ دلار به دلیل عدم نیاز به مشاور سود کرده است. مطالعه‌ای دیگر، درمورد آمار شرکت‌های بیمه، نشان داد که استفاده از دارو و مراقبت‌های پزشکی در کسانی که مدیتیشن می‌کنند به مراتب کمتر از کسانی بوده است که به مدیتیشن نمی‌پردازند.

نکاتی مهم دربارۀ مدیتیشن

مدیتیشن روشی مؤثر برای کاهش اضطراب است. مدیتیشن می‌تواند کیفیت زندگی را افزایش و هزینه‌های درمانی را کاهش دهد.

مدیتیشن نیاز به تلاش و فعالیت ندارد و فرد را به وضعیت «هشیاری بدون تفکر» می‌رساند. در این وضعیت فعالیت شدید ذهن که موجب ایجاد اضطراب می‌شود خنثی می‌گردد؛ بدون اینکه ذهن هشیاری و تأثیر خود را از دست بدهد.

مدیتیشنِ صحیح و موثّق به فرد کمک می‌کند که در لحظۀ حاضر زیست کند و نه به گذشتۀ غیرقابل‌تغییر و نه به آینده غیرقابل‌پیش‌بینی فکر کند.

شواهدی کارآمد برای مقایسۀ فنون یک مدیتیشن خاص با فنون مدیتیشن دیگر و یا مقایسۀ مدیتیشن، به‌طور کلی، با فنون ریلکسیشن وجود دارد.

تبیین‌هایی نظری درمورد تأثیر فنون مدیتیشن و ریلکسیشن حاکی از آن است که، در نتیجۀ انجام مدیتیشن، رهاشدن هورمون‌های اضطراب در بدن کاهش می‌یابد و فعالیت عصبی بدن بهبود پیدا می‌کند.

البته دیگر تأثیرات احتمالی مدیتیشن، بر سیستم عصبی انسان، نیاز به اثبات علمی دارد.